Als je een prentenboek leest voel je al snel aan of je het goed vind of niet. Maar hoe bepaal je dat? Zijn er (on)bewust regels waaraan je het verhaal 'toetst'? Ik heb eens in mijn eigen overtuigingen zitten wroeten, en voor mij moet een goed prentenboek aan de volgende zaken voldoen:

boeiend vanaf het begin
Trek de lezer/luisteraar al vanaf het begin het verhaal in om ze niet meer los te laten. Vaak met een conflict wat interessante of spannende gebeurtenissen in gang zal zetten. Een meisje is bijvoorbeeld haar lievelingsknuffel kwijt, zonder is ze ontroostbaar.
eenvoudig en kort verhaal
Als schrijver moet je het verhaal in een paar zinnen kunnen vertellen. Eenvoud is het devies. Denk maar eens aan Nijntje en haar vriendinnetje wat komt logeren. Bovendien moet de tekst niet te lang zijn. De aandacht van kleine kinderen kan niet al te lang worden vastgehouden, hoe spannend het verhaal ook is. En niet teveel hoofdpersonen, deze maken het al snel onoverzichtelijk.
liever geen sprongen in de tijd
Houd het tijdsverloop eenvoudig. Bijna alle prentenboeken zijn chronologisch en worden binnen een kort tijdsbestek verteld. Zo kunnen de kinderen het verhaal makkelijk volgen.
veilig
Als kinderen na het voorlezen gaan slapen moeten ze er geen nachtmerries door krijgen. Daarom blijkt een griezelig monster later vaak helemaal niet eng te zijn en te schrikken van een klein jongetje. Boze heksen worden veilig opgesloten achter slot en grendel.
karakter waarmee kind zich kan identificeren
Kies als hoofdkarakter een kind of een ander karakter waarmee het kind zich kan identificeren. Dieren in prentenboeken hebben vaak een menselijk uiterlijk of gedrag.
grote doelgroep
Als je ervoor zorgt dat je verhaal een grote groep aanspreekt, heb je meer kans dat het uitgegeven wordt. Een uitgever geeft eerder een verhaal uit waarin angst voor het donker centraal staat (algemene angst) dan een verhaal met als onderwerp een slikfobie (een veel zeldzamere angst).
herkenbare elementen
Het verhaal speelt zich binnen de belevingswereld van een kind af. Het mag zich best in een oerwoud afspelen, maar gebruik dan vooral dieren die het kind al (van plaatjes) kent. Wel een tijger, maar geen tapir bijvoorbeeld.
verrassend element
Stop er naast de herkenbare basis ook een bijzondere ontdekking of origineel standpunt in. Zodat het kind vanuit het herkenbare kader toch een wonderlijk avontuur kan beleven.
in balans
Als het verhaal ernstig is, houd er dan toch voldoende lucht en vrolijkheid in. Als een verhaal humoristisch is, kun je het weer realistisch houden. Ook is er de balans tussen tekst en beeld waar je rekening mee moet houden: probeer te voorkomen dat je dingen dubbel laat zien, in het beeld en in de tekst. Beide moeten elkaar aanvullen, niet zozeer herhalen.
dienende tekst
Af en toe mag de schrijfstijl best schitteren, maar met mate. Het taalgebruik werkt samen met het beeld van de spreads en mag dus niet al teveel aandacht naar zichzelf alleen trekken.
leerzaam
Het is mooi als een verhaal een kind ook iets leert, zonder dat het te belerend overkomt. Over hoe mooi vriendschap is en hoe je het beste met het verdriet om je huisdier om kan gaan.
ook voor volwassenen aansprekend
Schrijf een verhaal waaraan je als volwassene ook zelf plezier beleeft. Ouders moeten het later tientallen keren aan hun kinderen voorlezen. Dan is het wel zo fijn als ze er zelf ook van genieten. Bovendien zijn zij degenen die het boek wel of niet zullen kopen.

De uitzonderingen
Natuurlijk zijn er uitzonderingen op deze opsomming. Zoals gezegd, ‘regels zijn er om gebroken te worden’. Denk maar aan ‘Lola en de leasekat’ van Ceseli Josephus Jitta (in 2007 bekroond met een Zilveren Griffel), waarin een oma de hoofdrol speelt. Of ‘Het wrak van de Zephyr’ van Chris van Allsburg, waarin over de vroegere avonturen van een schip wordt verteld.
Als schrijver kunt je er zelf voor kiezen binnen welke kaders je een prentenboek wilt maken. Voor mij geeft deze opsomming in ieder geval goede richtlijnen. Wat zijn jouw (ongeschreven) schrijfregels? Laat het me weten!

Laatst las ik het boek ‘De Stenen Beer’ van Jules Watson. Een erg mooi verhaal, al vloeide na de eerste helft van het boek mijn aandacht weg. De hoofdpersonen werden te perfect, terwijl ze eerder heerlijk menselijk waren.

Wel kon ik uit het boek de volgende prachtige schrijfvoorbeelden halen:

gesprek
'Je moet je pick verdienen, je moet iets voor ons binnenbrengen.' Hij stak een voor een zijn vingers op. 'We hebben acteurs die een toneelstuk opvoeren. Acrobaten zoals ik, die jongleren en kunsten uithalen.' Hij zweeg even. 'En natuurlijk de meiden die hun lichaam verkopen, maar dat is makkelijk zat.' In haar ogen flitste pijn. 'Sommige mensen hebben handeltjes in linten en borduurwerk, leerwerk, riemen, schoenen. En dan is er de kruidenvrouw...'
Hij schrok van de plotselinge wanhopige blik van het meisje. 'Dat kan ik ook!' riep ze uit. 'Ik ben heel ervaren in kruidenkunde en remedies, het zetten van botbreuken en het verzorgen van verwondingen.'
Alle goden, een onnozel type. Cian drukte een opflikkerend gevoel van spijt weg. 'Goed dan. Zo te horen kun je die ouwe vrouw op z'n minst een beetje helpen. Haar ogen zijn niet al te best meer.'
'Dat kan ik, dat kan ik echt!' En de vreemde jongen knikte, en zichzelf vergetend, strekte ze haar handen naar hem uit om hem te overtuigen. Maar hij deed instinctief een stapje naar achteren en haar handen vielen terug langs haar lichaam.
Ze klemde in plaats daarvan maar haar vuisten onder haar armen. 'Denk je echt dat de troep mij op zal nemen?'
Cian krabde wat aan zijn oor. 'Er wordt niet uitgebreid over beraadslaagd; kom maar gewoon met me mee en sluit je aan. Als je je best doet, word je er echt niet uit gegooid.' Ze sperde haar ogen open. 'Zo erg is het niet,' voegde hij er nors aan toe terwijl hij zich afwendde.

Wat is hier goed aan?
-Het is beknopt (geen enkel lezer wil een realistisch gesprek met al zijn ditjes en datjes lezen) maar geeft toch de belangrijke strekking aan.
-De emoties waarmee wordt gesproken, worden voornamelijk gesuggereerd door het gedrag eromheen.

beeldspraak
Haar verstijfde benen brachten haar naar de losse steen bij de haardplaats; ze tilde hem op zodat het gat zichtbaar werd waar de zak met munten in lag. Mamo's munten. In haar borst voelde ze een pijnlijk rukje zoals een vis aan de lijn trekt.
De honing. Minna moest de honing meenemen. Vijf potten - een, twee, drie, vier, vijf - diep in de buidel wegstoppen, zodat de klei niet zou breken. Vervolgens stak ze haar bijna gevoelloze armen door de riemen en sjorde de ransel op haar rug. Ze bleef een ogenblik staan onder de latei.
Het verdriet vloog zich als een gek geworden mot met kapotte vleugels door de kamer tegen de daksparren te pletter. Mamo bij de haardplaats. Mamo die gerstekoeken bakt. Mamo's koele hand tegen de nek van de kleine Minna terwijl ze om de tafel heen rent.
Minna draaide zich om. Buiten zag de maan eruit als een deels platgeslagen pruim en boven de rivier hing een bleke nevel. De kou bezorgde haar een stekend gevoel in haar keel. De geuren van thuis, van hooivelden en modderige oevers stegen rond haar op. Ze sloot haar neus en geest ervoor af.

Wat is hier goed aan?
-Het gevoel van verdriet is mooi visueel in de tekst verbeeld. Een belangrijke emotie visueel verbeelden werkt sterker dan de letterlijke benadering ‘Minna had groot verdriet om Mamo’.

sfeer
Stroomafwaarts bevond zich, om een kampvuur verspreid liggend, een rommelig samenraapsel aan wollen en leren afdakjes, door de motten aangevreten tenten en beschilderde karren. Kleurrijke kledingstukken, tuigwerk en kostuums hingen overal aan bomen, touwen en staken. De tenten werden bewaakt door schurftige honden die blaften terwijl ze passeerden en aan de rand stond een rij getuierde muilezels.
De troep had geen leider; iedereen deelde alles met elkaar, zei Cian. Dus was het heel simpel. De oude kruidenvrouw, Letitia, die in kruidendrankjes handelde en wier adem stonk naar zuur bier, wierp een vage blik op Minna en schokschouderde instemmend.
Terwijl het meer en meer begon te schemeren, kwamen de acteurs en jongleurs terug uit de stad met hun armen om vrouwen met geverfde gezichten geslagen. Cian was verdwenen en dus ging Minna ineengedoken op een stuk boomstam zitten aan de rand van het vuur, waar ze volledig genegeerd werd in haar jongenskleren en haar in haar gezicht hoog weggeschoren haar.
Er werden vaten bier aangeslagen en de atmosfeer werd algauw een stuk ruiger. Mannen probeerden zogenaamd brandende toortsen te slikken terwijl vrouwen gilden van het lachen. Een groep acteurs maakte ruzie terwijl een paar acrobaten hun kunsten oefenden op het natte gras.

Wat is hier goed aan?
-Er worden verschillende zintuigen aangesproken om de sfeer van het kamp neer te zetten. Als lezer zie (beschilderde karren), ruik (adem als zuur bier) voel (het natte gras) en hoor (blaffende honden) je het kamp.

in andermans huid
In het spoor van de regen blies op een bijzonder eenzame wijs een wind uit het noorden die de haviken tot hoog in de bleke hemel tilde. De windvlagen joegen door haar innerlijke leegheid en vulden haar holle borstkas. Ze kon niet onverschillig blijven onder de spookachtig dolende wind en in haar ziel begonnen zich oergevoelens te roeren die haar hart deden overslaan.
Cian zag hoe ze diep inademde. 'Behoorlijk akelig, niet?' merkte hij op terwijl hij de bepakking op zijn rug wat verschoof. Hij keek gespannen. 'Koud, nat, modderig, winderig en leeg.' Hij schudde zijn hoofd. 'Een helse pick.'
Minna had een wollen sjaal om haar hoofd en voor haar mond en kin gewikkeld en vanachter die beschutting wierp ze een zijwaartse blik op Cian. Ze vond de kou die tot achter in haar neus doordrong niet akelig, maar opwindend als een slok helder water. Hij beleefde het duidelijk niet op dezelfde manier, te oordelen naar de wrange trek om zijn mond.

Wat is hier goed aan?
-Als lezer zie je de wereld door de ogen van de hoofdpersoon, gekleurd door haar unieke visie.

beschrijving persoon
Hij was absoluut anders dan alle anderen in de troep. Terwijl hij vloeiend en gracieus jongleerde, waren buiten de ring zijn bewegingen beheerst en hield hij van vaste gewoonten. De andere mannen hadden wild haar dat ze nooit kamden, een vuile huid en kleren vol vlekken. Maar Cian waste zorgvuldig zijn verschoten tunieken, en hoewel versleten waren ze van een goede kwaliteit wol gemaakt met gestikte zomen. Iedere ochtend was hij bezig met een mes de stoppels van zijn kaak te schrapen en iedere week schoor hij zijn haar kort naar Romeins voorbeeld.
En hij gedroeg zich afstandelijk. De andere mannen brachten hoertjes mee naar het kamp, hij niet. De meisjes van het kamp probeerden om het hardst zijn aandacht te trekken, kwaad kijkend als hij met Minna praatte, maar hij gaf nooit aan ze toe. In plaats daarvan overvoerde hij hen met meedogenloze plagerijen tot ze het opgaven en zich terugtrokken.
Maar zijn blikken misten niets, zag Minna. Ze vlogen altijd rusteloos over het kampement.

Wat is hier goed aan?
-Er is iets bijzonders aan deze jongen, hij is niet ‘standaard’. Dat is zichtbaar in zijn gedrag (en uiterlijk, in andere fragmenten). Doordat hij intrigeert wordt hij voor de lezer automatisch interessanter.

op het randje
Cian werd weggesleept, tegenstribbelend en vloekend totdat hij begon te kreunen alsof hij een flinke klap had gekregen. Minna wist een keer te schreeuwen, terwijl ze probeerde op handen en voeten weg te komen. Maar toen sloot een hand over haar enkel, greep haar bij haar dij, waarop andere handen zich op haar armen stortten, haar polsen, haar nek. De mannen schreeuwden naar elkaar in het Latijn.
Cian vloekte en schreeuwde opnieuw iets naar haar, terwijl bij haar hoofd voeten in het veen stampten. Haar ene oor werd in de aarde gedrukt en iemand stond op haar pols, ze kon geen kant uit.
'Houd dat verdomde jong tegen de grond!' Er klonk meer gesmoord geschreeuw.
'Rammen, Ori, tegen zijn kop!'
Cian loeide opnieuw terwijl Minna ruw werd omgedraaid. Iemand knielde boven op haar armen. 'Werk het naar binnen, Jared!'
Ze leek te stikken, schreeuwde tegelijkertijd van ontzetting, worstelde met al haar kracht en spande kronkelend haar rug.
'Wat een wilde kat! Schiet op!"
Vingers drukten haar neus dicht en ze opende haar mond om adem te halen, en toen werd er iets kouds tegen haar lippen geperst. Een gulp smerig smakende drank werd in haar keel gegoten. Sputterend probeerde Minna haar gezicht opzij te rukken, maar de handen waren onverzettelijk. Ze hielden haar kaken op elkaar gedrukt en haar hoofd stil.
'Genoeg! Maak 'r niet dood,' blafte Jared, 'en nu bij hem voor hij ons de dood injaagt!'
Minna bleef proberen los te komen, maar er gebeurde iets met haar. Haar tegenspartelende ledematen leken hun kracht te verliezen en ze voelde zich door een mist omhuld. Alles werd vaag en leek te vertragen. Haar ziel leek te krimpen, te verschrompelen tot een speldenknopje. En dat speldenknopje trok zich terug via een donkere tunnel, weg van alles wat scherp, luid en helder was.
En ten slotte eindigde die tunnel in volstrekte duisternis en tuimelde ze van de massieve aardkloot in het niets.

Wat is hier goed aan?
-De hoofdpersonen doen hun uiterste best zich te verweren tegen het ongeluk wat hen overkomt. Dat maakt ze sympathiek voor de lezer: ze doen hun uiterste best. Wat het extra wrang maakt is dat hun ongeluk door henzelf is veroorzaakt, zij besloten door een gevaarlijk gebied te reizen.

details
'En dat?' De oude vrouw wees met haar benige vinger naar een verzameling bladeren. Minna kende de plant, maar niet de barbaarse naam. Weer vlamde boosheid op. 'Ik weet het niet.'
'En dat dan?'
'Geen idee.'
'Ach, kom nou toch, meisje!' snauwde Bronach. 'Ben je soms zo onnozel als een slaaf?'
Zo was het genoeg; Minna was met gloeiende wangen overeind gesprongen. 'Dat is tijm. Dat groeit bij ons thuis in de moerassen. Dat noemen we breibeen, en dat gouden hoofd. Dat gebruiken we voor wonden en gebroken ledematen, en dat tegen koorts.' De woorden vlogen haar mond uit, heet en trots. Laat Bronach dan maar zien wie voor haar staat; dat ze niet altijd een slaaf was geweest.

Wat is hier goed aan?
-De genoemde details voegen geloofwaardigheid toe aan het verhaal

Wat vind jij een goed boek? En waarom? Laat het me weten!

Als illustrator wordt me regelmatig gevraagd of ik het verhaal wat iemand heeft geschreven wil illustreren, voordat het naar een uitgever zal worden gestuurd. Dan geef ik het volgende antwoord:

Kleine kans op succes bij volledige projecten
Als schrijver en illustrator neem je een groot risico met het aanbod van een compleet project. Wanneer je een verhaal én illustraties aanbiedt bij een uitgever, zal die óf het verhaal goed vinden, óf de illustraties. Het komt maar zelden voor dat beide helemaal in de lijn van de uitgever liggen. Er zijn overigens wel uitgevers die zich juist richten op volledige projecten, maar deze geven voor een groot deel vertaalde boeken uit die in het buitenland hun waarde al hebben bewezen. Als illustrator is het dus niet slim om puur voor de kans op succes illustratiewerk te maken voor een nog niet geaccepteerd verhaal.
De uitgever wil puur de tekst hebben
Het is beter enkel het verhaal naar een uitgever te sturen. Zelfs wanneer het manuscript wordt goedgekeurd komen er later nog vaak redigeersessies overheen. Het verhaal kan daardoor zo veranderen, dat als er illustratiewerk voor is gemaakt, dit er niet meer bij past en alsnog moet worden bijgewerkt.
Als schrijver kun je wel je voorkeur aangeven
Wat je als schrijver wel kan doen als een illustrator je aanspreekt, is bij de uitgever waar je je boek aanbiedt aangeven dat je het liefste een bepaalde persoon het werk laat illustreren. Dan is het nog maar afwachten of dat zo door zal gaan, aangezien veel uitgevers alleen met vaste illustratoren werken. Alleen bekende schrijvers als Paul van Loon kunnen werkelijk een keuze maken voor hun favoriete illustrator.
Of neem het in eigen hand
Als je toch een boek wilt maken met een door jou gekozen vorm, is het altijd mogelijk een boek te publiceren met een POD-uitgeverij als Free Musketeers. Wie weet wat er nog voor succes uit kan groeien!

Laatst las ik een verhaal over een meisje wat op een gegeven moment ontvoerd wordt. Een geschenk wat ze eerder van een vriend heeft gehad, blijkt op het eind opeens waardevol te zijn waardoor ze zich uit de hachelijke situatie kan kopen. Eind goed, al goed. Maar als lezer bleef ik met een onbevredigd gevoel zitten. Waarom heeft het meisje zich niet op eigen kracht gered? Dat had het verhaal veel sterker gemaakt. Mijn voormalig schrijfdocent hamerde er altijd op dat er bij conflicten in het verhaal, en zeker in het eindconflict, de hoofdpersonen zich maar net moesten kunnen redden. Op het nippertje zogezegd.

Een tijdje terug ging ik naar de film 'Up' van Pixar. Geweldig leuke film, met zoals altijd weer bijzondere en grappige karakters. Toen de film beeindigd was, bleef ik lekker zitten om naar de aftiteling te kijken. Het leuke van Pixar is dat ze daarin nog een hoop visuele treats stoppen. Beelden en leuke frutsels waardoor je een soort 'epiloog' van het verhaal doormaakt. Je ziet wat de karakters, waar je je aan bent gaan hechten gedurende de film, na de ontknoping nog allemaal meemaken. Een soort uitgerekt 'happy end'. Heerlijk is dat.

Nu is dit ook prima toe te passen op boeken. Als ik een prentenboek schrijf, voeg ik zo mogelijk op het eind van het verhaal nog een 'nagenietspread' toe. De spread ervoor is het verhaal eigenlijk al beeindigd, het grote probleem is opgelost. Datgene waar het kind naar verlangt, is bereikt. Nu mag hij nog een laatste spread lang met zijn nieuwe hond spelen of de moeizaam gebakken chocoladetaart opsmullen. En geniet de lezer stiekem nog even met hem mee.